ERİYEN SAATLER — SALVADOR DALİ

7 min readJun 30, 2016

A) SALVADOR DALİ’NİN HAYATI

Salvador Dali, 11 Mayıs 1904 yılında İspanya’nın Katolonya Bölgesi’nde bulunan Figueras kentinde dünyaya geldi. “Hasta Çocuk” isimli ilk eserini 10 yaşında çizmiştir ve bir süre sonra resim kursuna başlayarak Juan Núñez isimli hocasından karakalem dersleri aldı.1922 yılında Madrid San Fernando Akademisi’nde eğitim almaya başladı, ilk eserlerinde Kübizm ve Dadaizm etkileri görüldü. 1923 yılında anarşist hareketleri yüzünden okuldan atıldı, aynı sene Girona Cezaevi’nde tutuklu kaldı. 1925 yılında tekrar okula kabul edildi ve ilk kişisel sergisini Barcelona’da açtı fakat 1926’da kesin olarak eğitim hayatına tamamen son verildi. Bunun üzerine Paris’e gelen Dali, Pablo Picasso ile tanıştı. 1927 yılında İspanya’da askerliğini tamamladıktan sonra tekrar Paris’e gitti ve Sürrealizm akımının öncüleri André Breton ve Paul Éluard ile tanıştı. Daha sonraki yıllarda Stefan Zweig onu Sigmund Freud ile tanıştırdı. Bu olaylar Dali’nin kişisel ve sanatsal anlamda gelişmesine yol açtı. [1]1934 yılında Paul Éluard’ın eski eşi Gala ile evlendi. 1936 yılında çıkan İspanya İç Savaşı ve devamında 1940’ta başlayan İkinci Dünya Savaşı nedeniyle Gala ile birlikte Amerika’ya yerleştiler. 1949’da savaşın bitmesinden sonra tekrar Katolonya’ya döndüler. Salvador Dali savaşlardan, savaşlarda kullanılan teknolojiden ve bu doğrultuda bilimden etkilendi bu dönemden sonraki eserlerinde modern bilim kavramı öne çıkmaya başladı. 10 Haziran 1982’de Gala hayatını kaybetti, Salvador Dali bu kayıptan çok etkilendi ve Gala’nın mezarının bulunduğu Pubol kentine yerleşti, son eserlerini burada veren Dali 1984’te yatak odasında çıkan bir yangında yaralandı ve Figueras’a döndü. 23 Şubat 1989’da Figueras hastanesinde kalp yetmezliğinden hayatını kaybetti.[2]

B) SALVADOR DALİ’NİN ETKİLENDİĞİ AKIMLAR

Salvador Dali, Sürrealizm akımının en önemli temsilcilerinden biri olmasına rağmen ilk eserlerinde Dadaizm ve Kübizm etkileri görülmüştür. Dadaizm, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra gelişen, savaşının barbarlığına, sanat alanındaki ve gündelik hayattaki entelektüel katılığa ve erotizme bir protesto olmuştur. Sürrealizm akımının öncüleri André Breton ve Paul Éluard Dadaizm akımında çalışmalarını sürdürürken 1922 sonrasında Dadaizm’in etkisini yitirmesiyle Sürrealizm akımına yönelmeye başlamışlardır[3]. Bu noktada Dadaizm ve Sürrealizm’in paralel çizgileri olduğu söylenebilir. Ayrıca Dali’nin ilk eserlerini verdiği zamana bakacak olursak, Birinci Dünya Savaşı’nın sonunda Dadaizm’in etkilerini yoğun olarak gösterdiği döneme denk gelir.

Kübizm akımı dış dünyayı ve nesneleri sadece görünen özellikleriyle değil görünmeyen tüm yönleriyle ele alır ve bunu yaparken geometrik şekiller kullanır. [4] Salvador Dali, Madrid San Fernando Akademisi’nde eğitim görürken Kübizm üzerinde çalışmalarını yoğunlaştırmıştır ve Madrid’de Kübizm’i tecrübe eden ilk sanatçı olmuştur. 1926 yılında Paris’te Kübizm’in öncüsü Pablo Picasso ile tanışması da Salvador Dali’yi etkilemiştir.[5]

Sürrealizm, Salvador Dali’nin en önemli temsilcilerinden olduğu gerçeküstücülük akımıdır. Akım bahsedildiği gibi Dadaizm akımının sanatçıları André Breton ve Paul Éluard tarafından Fransa’da kurulmuştur. Freud’un psikanaliz yaklaşımından da etkilenen Sürrealizm akımından bilinçaltında fazlasıyla önemli bir hale gelmiştir. Sürrealistlere göre bilinçaltı; toplum, ahlak, din ve yasa gibi zorunluluk öğeleri ile oluşur. Bilinçaltını oluşturan etkiler ise çeşitli durumlarda ifşa olur. Rüyalar sürrealistlere göre tamamen bilinçaltından meydana gelmektedir. Psikanaliz fikirlerinden etkilenen gerçeküstücü sanatçılar, bilinçaltını ortaya çıkarmak gibi bir amaç edinmişlerdir.[6]

Salvador Dali’nin Sürrealizm akımından etkilenmesi André Breton ve Paul Éluard tanışması ile başladı. Daha sonraki yıllarda Sigmund Freud ile tanışması ise onu tam anlamıyla psikanalist düşünceye itti. Salvador Dali’nin eserlerinde yoğun bir biçimde rüya, halüsinasyon ve bilinçaltı ögeleri görülmektedir, incelediğimiz Belleğin Azmi ( Eriyen Saatler ) eseri de en önemli örneklerden biridir.

C) ERİYEN SAATLER VE SALVADOR DALİ’NİN DİĞER ESERLERİ

Eriyen Saatler

Salvador Dali’nin eserlerini yorumlamadan önce şunu belirtmek gerekir ki bu yorumlar hiçbir zaman kesinliğe sahip değildir çünkü Salvador Dali eserleri hakkında pek fazla konuşmamış, bilgi vermemiştir ve bu sebeple eserler hakkındaki yorumların çoğu varsayımlardan ibarettir. Bu doğrultuda eseri anlatabilmek için yapılan yorumlar derlenip en sık rastlananlar bir araya getirilmiştir.

Eriyen Saatler olarak bilinen eserin orijinal adı Belleğin Azmi’dir. Bu eseri incelemeden önce nasıl çizildiğine de bakmak gerekir; Salvador Dali 1931 yılında 27 yaşındayken resmin arka planında gözüken Port Lligat manzarası üzerinde çalışmaktadır fakat bu manzara resmini tamamlamakta zorlanmaktadır. Bir gün dışarıda otururken Camambert peynirinin eridiğini fark eder ve bu görüntü üzerinde yoğunlaşır. Eriyen peynir Dali’de şiddetli baş ağrılarına yol açar ve sıkıntılı bir ruh haline bürünerek halüsinasyon yaşar. Yaşadığı halüsinasyon sayesinde de resimdeki eriyen saatleri tasarlamaya karar verir ve çizdiği manzara üzerinde çalışmalarını yapar. Bu eserden sonra Dali’nin pek çok eserinde de halüsinasyon ögeleri ortaya çıkmaya başlar ve kendine özgün çizgileri, sanat anlayışı bu eserle birlikte gelişmeye başlar. [7]

Eriyen Saatler zamanın protestosu olarak kabul edilir, eserin çizildiği döneme baktığımız zaman Einstein’ın görecelik kuramı gündemdedir, kuram en basit anlatımıyla kütle çekiminin zaman ve mekan üzerinden tanımlanmasını sağlamaktadır [8] fakat kuram zaman içinde zaman ve mekanın birbiri ile bir bütünlük göstermesi şeklinde yorumlanmış ve bu şekilde yayılmıştır. Eriyen Saatler’de ise zamanın mekandan bağımsızlığı ön plana çıkarılmıştır. Arka plandaki manzara evrenin gerçekliğini ve sonsuzluğunu simgelerken, eriyen saatler evrenin gerçekliği ve sonsuzluğu karşısında zamanın yapar bir kavram olduğunu belirtir.

Eserdeki diğer imgeleri inceleyecek olursak, ortada görülen canavara benzeyen objenin Salvador Dali’yi temsil ettiği iddia edilir. Ayrıca gözünün kapalı olması yaşadığı halüsinasyon/rüya durumuna atıfta bulunmaktadır ve bu tarz ögeler Dali’nin diğer eserlerinde de görülmektedir. Sol alt köşede yer alan karıncalar ve eriyen saatin üzerinde bulunan sinek ise zaman içinde çürümeyi anlatır. Resimdeki ağaç zeytin ağacıdır, zeytin ağacı huzuru simgeler ya da sanatçının eserinde huzuru aradığını belirti fakat burada ağacın kurumuş bir şekilde çizilmesi yine zaman içinde çürümeye atıfta bulunmaktadır. [9]

Aslında resme genel olarak bakıldığında insanda yok olma duygusu uyandırdığı görülür boş kumsal, manzaradaki gerçeklik ve sonsuzluk, eriyen saatlerde geçen ve yok olan zaman, rüya ve halüsinasyon ögeleri de bu çerçevede oluşturulmuştur.

Diğer Eserleri

Haşlanmış Fasulyeli Yumuşak Yapı (1936)

Salvador Dali bu eseri İspanya İç Savaşı’ndan altı ay önce tamamlamıştır fakat eserin İspanya İç Savaşı’na atıfta bulunduğu söylenir, eserdeki fasulye figürü kendiyle savaşan ve kendisini boğar bir halde resmedilmiştir bu da savaşın sonuçlarını simgelemektedir.[10]

Yanan Zürafa ( 1937 )

Salvador Dali, eserde kullandığı çekmece figürü ile insan aklının psikanaliz ile açılabilecek gizli çekmeceler olduğunu anlatmaktadır. Ayrıca buradaki vücutların bazı parçalarla desteklenmesi de toplumun eksikliklerini ve insanların bunlar karşısında zayıf kalışını belirtmektedir.[11]

Yeni İnsanın Doğuşunu İzleyen Jeopolitik Çocuk (1943)

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra çizilen eserde, Kuzey Amerika’dan çıkan insan bir elinin altında Avrupa’yı tutarken diğer eliyle de dünyaya açılmaktadır bu durum da savaştan sonra değişen güç dengelerini ve Amerika’nın süper güç haline gelişini gösterir.[12]

D) MUSEUM OF MODERN ART(MOMA)

(Modern Sanat Müzesi)

İncelediğimiz eser Eriyen Saatler, New York Modern Sanatlar Müzesi’nde sergilenmektedir. Museum of Modern Art-Moma, 1929 yılında New York’ta açılan bir sanat müzesidir. [13] Çağdaş Sanat Müzesi Amerika kıtası için oldukça yenilikçi bir oluşumdur çünkü Amerika kıtası sanatı geriden takip etmekteydi. Böylece modern sanata adanmış müze anlayışlıyla çok geç tanışmıştı. [14] MOMA’da resim, çizim, fotoğraf, heykel, baskı ve tasarım objeleriyle birlikte 150.000 adet eser vardır. Bunların yanı sıra MOMA’da her yıl konferanslar, sanatçı konuşmaları ve yayınlar düzenlenmektedir. Çağdaş Sanat Müzesi 3.066.337 kişi ziyaretçi sayısı ile dünyada en çok ziyaret edilen 13. sanat müzesi, New York’un ise en çok ziyaret edilen 2. sanat müzesidir. İlk sırada 6.226.727 ziyaretçi sayısı ile Metropolitan yer almaktadır[15]. Sanatçıları ve sanatseverleri ağırlamaya başladığı ilk yıllarda şimdiki haline oranla oldukça küçüktür. Müzeye olan ilginin artmasıyla müze bir kaç kez yer değiştirmiştir ve alanını genişletmiştir. Şimdi ise 6 kattan oluşan toplamda 59 bin metrekarelik sergi alanına sahiptir. Bunlarla birlikte ziyaretçilerin memnuniyetini arttırmak için bünyesine dahil ettiği 1 dükkan, 1 restoran ve 2 tane kafe bulunmaktadır.[16]

Andy Warhol, Claude Monet, Diego Rivera, Edward Hopper, Francis Bacon, Frida Kahlo, Georgia O’Keeffe, Gustav Klimt, Henri Matisse, Henri Rousseau, Jasper Jones, Jackson Pollock, Joan Miró, Kazimir Malevich, Marc Chagall, Marcel Duchamp, Mark Rothko, Max Ernst, Pablo Picasso, Paul Cezanne, Paul Delvaux, Paul Gauguin, Paul Klee, Piet Mondrian, Rene Magritte, Roy Lichtenstein, Umberto Boccioni, Willem de Kooning ve Vincent Van Gogh gibi önemli sanatçıların eserleri müzede sergilenmektedir.

Müzede öne çıkan sanatçılar ve eserleri şunlardır;[17]